De crisis van het huwelijk

“Marriage as a social institution exists to regulate sexual activity between men and women for the good of society and the next generation.” (Steven D. Greydanus)

De legalisering van het homohuwelijk in Zwitserland is een gelegenheid om nog eens wat dieper in te gaan op de crisis en herdefiniëring van het huwelijk, zoals we dit binnen de Westerse invloedssfeer de laatste twintig jaar zagen gebeuren.

Ik baseer mij hierbij grotendeels op een reeks artikels gepubliceerd op https://www.ncregister.com/ en geschreven door Steven D. Greydanus. De samenvatting van deze artikels is te vinden op Redefining Marriage, Part 10: Defending Marriage| National Catholic Register (ncregister.com) De links naar de verschillende delen daarvan werken helaas niet meer correct. De volledige tekst in pdf formaat kan u via mijn eigen link hier nog wel vinden.

Het homohuwelijk is slechts een meer recente uiting van een voortschrijdende ontmanteling van het huwelijk in een samenleving die in toenemende mate gekenmerkt wordt door seriële monogamie, ongehuwd samenwonen, kinderen die geboren en opgevoed worden buiten het huwelijk, kunstmatige bevruchting en IVF, pornografie, abortus en anticonceptie.

De wortel van het probleem hierbij is vooral anticonceptie. Een anticonceptie-cultuur is een cultuur van echtscheidingen, ongehuwd samenwonen en pornografie. Het homohuwelijk is onvermijdelijk in een anticonceptie-cultuur, want een anticonceptie-cultuur begrijpt niet wat een huwelijk is en zelfs niet wat seksualiteit is. Van zodra we het loskoppelen van lichamelijke eenwording en vruchtbaarheid aanvaarden, is de rest een verloren strijd. En dan zijn er ook nog de kunstmatige methodes van voortplanting, die kinderen voorstellen als producten die we moeten kunnen bestellen wanneer we ze willen.

Van zodra seksualiteit losgekoppeld wordt van vruchtbaarheid, wordt het veel moeilijker om te begrijpen waarom dit moet gepaard gaan met een vaste verbintenis. Als seksualiteit verwijst naar een mogelijke zwangerschap, dan is seksualiteit een belangrijke daad die leidt tot langdurige, gezamenlijke verantwoordelijkheid en die de beide partijen met elkaar verbindt in functie van een mogelijk nageslacht. Maar als seksualiteit losgekoppeld is van voortplanting, dan is die verbintenis niet zo noodzakelijk. Ze kan gezien worden als slechts een proeftijd, of zelfs gewoon als een ontspanning. Geven en delen verhuizen naar de achtergrond. Plezier en bevrediging komen op de voorgrond te staan. Het huwelijk gaat dan niet meer over openheid voor het leven. Koppels huwen dan voor het gezelschap en elkaars voldoening, zonder enige bedoeling te hebben hun vruchtbaarheid met elkaar te delen. Het is dan ook niet meer duidelijk waarom het huwelijk een vaste verbintenis moet zijn. Er is dan geen duidelijke reden meer om samen te blijven wanneer die voldoening niet meer bereikt wordt.

Wanneer deze ingesteldheid ingeburgerd geraakt, dan wordt het ook waarschijnlijker dat men uit een huwelijk stapt, zelfs al zijn er kinderen. De sociale betekenis van seksualiteit en huwelijk wordt vervangen door een individualistische, op zichzelf gerichte invulling. En vanuit zo’n individualistische ingesteldheid is het niet langer duidelijk waarom iemand het eigen streven naar voldoening en geluk zou moeten opofferen, louter en alleen omdat er kinderen zijn.

Na verloop van tijd zal het idee dat een huwelijk mislukt door de fout van een van de partners wreed lijken. Het moet dan al voldoende worden geacht om gewoon te vermelden dat er onoverbrugbare verschillen zijn. De schuldloze echtscheiding wordt eerst denkbaar en vervolgens de norm, waarbij elke partij de andere op ieder moment tot een echtscheiding kan verplichten, zonder dat er een kans is om ertegen in te gaan. Deze nieuwe vrijheid leidt tot een verdere verzwakking van de huwelijksverbintenis en het huwelijksideaal.

De mogelijkheid van een zwangerschap wordt meer en meer gezien als een bedreiging voor de eigen vrijheid en zoektocht naar zelfontplooiing. Anticonceptie wordt daarbij als noodzakelijk ervaren. En wanneer dat faalt, is abortus de volgende oplossing. Bevrediging van je behoeften is de norm geworden en de andere persoon wordt een middel om dat te bereiken. Argumenten tegen pornografie zijn zinloos in zo’n cultuur.

Uiteindelijk zal het aantal echtscheidingen dalen, voor een groot stuk omdat het huwelijk zelf in grote mate overbodig is geworden en koppels ongehuwd samenwonen. In zo’n cultuur zullen meer en meer kinderen opgroeien in eenoudergezinnen. Een onontkoombaar gevolg van deze evolutie dat door de maatschappij moet erkend worden, is het wegvallen van het vaderschap. De sociale gevolgen hiervan zijn onbetwistbaar, meetbaar en verwoestend. Armoede en behoefte aan sociale bijstand, kinderziektes en -sterfte, slechte schoolresultaten en schoolverlaten, drugs- en drankmisbruik, misdaad en gevangenisstraf nemen allemaal sterk toe als er geen vader aanwezig is bij opgroeiende kinderen.

Als er geen vader is, worden jonge mannen agressiever, vertonen ze een gebrek aan empathie en mishandelen ze gemakkelijker vrouwen. Jonge vrouwen zullen gemakkelijker een eetstoornis ontwikkelen en andere psychologische problemen en ongezonde relaties met mannen hebben. Beiden hebben meer kans om ongehuwd kinderen te verwekken en de vicieuze cirkel van vaderloosheid voort te zetten.

De crisis van het huwelijk is veel groter dan de kwestie van het homohuwelijk. Het echte probleem is de evolutie van heteroseksueel gedrag. De sociale problemen die in verband staan met heteroseksueel gedrag zijn huwelijksproblemen. Het zijn problemen waarvoor het stabiele huwelijk altijd al de aangewezen oplossing is geweest. Het feit dat het homohuwelijk nog maar denkbaar is, dat het in toenemende mate als een recht wordt geformuleerd, is zowel een symptoom van het groeiende huwelijksprobleem in onze cultuur als een obstakel om terug een gezonde huwelijkscultuur te verwerven.

Ondanks de verschillen in huwelijksgebruiken en -wetgevingen doorheen de tijden is het duidelijk dat er één constante overblijft. Het gaat steeds over een relatie tussen man en vrouw. Men heeft geprobeerd om in de geschiedenis voorbeelden te vinden van homohuwelijken, zoals bij een Romeinse keizer die met een mannelijke slaaf trouwt, of bepaalde gebruiken in Afrikaanse culturen. Maar bij nader onderzoek zijn geen daarvan een echt precedent voor een geslachtsneutraal huwelijk, zoals we dit nu in de Westerse cultuur kennen en blijft het universele karakter van het huwelijk als band tussen man en vrouw doorheen de eeuwen overeind.

Er kunnen allerlei aspecten van het huwelijk belicht worden, maar wat fundamenteel het belang ervan duidelijk maakt is het eenvoudige feit dat seksuele relaties tussen mannen en vrouwen kunnen leiden tot de geboorte van kinderen en dat kinderen gedurende jaren intensieve zorg en opvoeding nodig hebben, tot ze voor zichzelf kunnen zorgen. Hieruit volgt dat het belangrijk is om de seksualiteitsbeleving tussen man en vrouw te regelen in functie van het welzijn van de samenleving en de volgende generatie.

Het huwelijk gaat daarbij dus over een beperking van seksuele activiteit. Zonder dwingende beperking zouden mannen zich zelden monogaam gedragen. Losbandigheid is voor de man een heel succesvolle strategie om zich voort te planten en biedt hem bovendien veel genot. Dit is echter veel minder voordelig voor de betrokken vrouwen die hun kinderen dragen. Het is ook een probleem voor de ruimere familie en samenleving, wanneer men de zorg voor vaderloze kinderen op zich moet nemen. Het ideaal is nu eenmaal dat vader en moeder samenwerken om de kinderen die zij zelf in de wereld brengen op te voeden. Culturen hebben daarom steeds in bepaalde mate seksuele omgang buiten een erkende, stabiele relatie ontmoedigd. Men wil voorkomen dat mannen zomaar vrij met een onbeperkt aantal vrouwen seksuele omgang kunnen hebben. De gezondheid van het huwelijk als sociale instelling houdt rechtstreeks verband met dit sociaal mechanisme van het bemoeilijken van seksuele omgang buiten het huwelijk.

Een argument dat supporters van het homohuwelijk voortdurend gebruiken, is dat onvruchtbare koppels mogen trouwen. Het is echter altijd zo geweest dat onvruchtbaarheid moeilijk te voorspellen is. Daarom is het nog altijd het beste voor een maatschappij om iedere relatie tussen man en vrouw als “potentieel vruchtbaar” te beschouwen. Het is zelfs voordelig om bejaarde koppels op dezelfde manier te behandelen. Naast het feit dat bejaarde koppels getrouwd kunnen zijn, om de eenvoudige reden dat ieder getrouwd koppel ooit oud wordt, zou het de sociale ethiek ondermijnen van het huwelijk als de geschikte context voor seksuele omgang tussen man en vrouw, door ouderen de mogelijkheid te ontzeggen om te trouwen. Men zou als het ware een slecht voorbeeld geven aan jongeren, wanneer men op oudere leeftijd vrije seksuele relaties kan hebben zonder getrouwd te zijn.

Samengevat kan men stellen dat hoe meer een cultuur vasthoudt aan een eenvoudige, duidelijke regel dat mannen en vrouwen getrouwd moeten zijn om seksuele betrekkingen te hebben, hoe gezonder het huwelijk als sociale instelling in zo’n cultuur zal zijn.

Door het massaal gebruik van anticonceptie is seksualiteit buiten het huwelijk echter niet langer zo problematisch als het vroeger was. Dit maakt het huwelijk als sociale instelling minder belangrijk voor de samenleving. Voorhuwelijkse betrekkingen, ongehuwd samenwonen en echtscheiding zijn drastisch toegenomen, waardoor een groot aantal kinderen opgroeit zonder vader, met al de negatieve gevolgen hiervan.

Het huwelijk is zo een sociale instelling geworden zonder erkende missie. Een instelling die we behouden maar niet langer begrijpen. Velen zien er zelfs het nut niet van in om te trouwen. Samen met de waarde van het huwelijk stelt men ook meer en meer de trouw en continuïteit van het huwelijk in vraag. Open relaties en polyamorie worden geleidelijk aan meer aanvaardbaar.

Het huwelijk wordt aldus meer gezien als iets individualistisch dan iets sociaal. Het wordt gezien als een recht en rechten horen toe aan iedereen. We weten echter niet meer waarom het huwelijk bestaat. Het heeft zijn betekenis verloren, omdat we de banden tussen seksualiteit en kinderen, seksualiteit en huwelijk, seksualiteit en verbintenis, huwelijk en kinderen, huwelijk en verbintenis, kinderen en verbintenis, hebben verzwakt of verbroken.

Het veralgemeend gebruik van anticonceptie ligt hierbij aan de basis. Anticonceptie heeft aan iedereen de mogelijkheid gegeven om seksualiteit te beleven en te trouwen zonder een openheid voor kinderen te hebben. Anticonceptie heeft er op die manier voor gezorgd dat seksualiteit zonder huwelijk en zelfs zonder verbintenis sociaal aanvaardbaar is geworden. Dit draagt bij aan het normaliseren van vrijblijvende seksualiteitsbeleving, ongehuwd samenwonen en het steeds uitstellen van het huwelijk. Anticonceptie heeft ook het taboe tegen overspel verminderd. En de mogelijkheid van een huwelijk zonder kinderen heeft de band tussen huwelijk en verbintenis verder verzwakt, aangezien het huwelijk niet meer een langdurig, gezamenlijk project veronderstelt, waarbij kinderen worden opgevoed. Kunstmatige bevruchting is een bijkomende factor. Het opent de deur naar kinderen zonder huwelijk, of m.a.w. zonder een aanwezige vader.

Niettemin blijft er bij velen nog een verlangen om te trouwen. Het huwelijk gaat nog altijd gepaard met een vorm van culturele goedkeuring. Ook al is ongehuwd samenwonen sterk aanvaard, het huwelijk heeft nog steeds een bepaalde uitstraling. Onze cultuur viert dus iets dat niet begrepen wordt en de mensen verlangen naar iets waarvan ze niet weten wat het is. Dit leidt er toe dat men het gaat herdefiniëren.

Mensen met een homoseksuele geaardheid groeien op in een cultuur die positief staat tegenover het huwelijk. Ze zien dezelfde romantische films als iedereen en hoe hun leeftijdsgenoten hun huwelijken vieren. Het huwelijk zien zij echter ook als een uiting van heteronormativiteit en zij ervaren dat als iets dat hen onderdrukt. Het verlangen naar een huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht wordt op die manier logisch verklaard, vanuit enerzijds een verlangen om deel te nemen aan iets dat positief is in de maatschappij en anderzijds als een manier om gelijkheid te bekomen. Door het verlies aan betekenis van het huwelijk, lijkt het normaal dat men er zomaar een nieuwe betekenis aan kan geven.

De conclusie die ik hieruit trek, is dat zij die zich nog bewust zijn van de waarde van het huwelijk en van het belang van de band tussen vader, moeder en kinderen, het goede voorbeeld moeten geven. Geen seksuele omgang voor of buiten het huwelijk, geen pornografie, geen kunstmatige voortplanting, geen anticonceptie maar wel natuurlijke familieplanning (NFP), trouw aan elkaar in goede en kwade dagen. Er wordt regelmatig geklaagd over de neveneffecten van anticonceptie. Dat biedt een kans om het alternatief van NFP voor te stellen en hopelijk stilaan tot een hernieuwd bewustzijn te komen van de band tussen seksualiteit en vruchtbaarheid.

Het christendom (en andere religies) hebben grotendeels nog steeds een degelijke visie op het huwelijk als een verbintenis tussen man en vrouw bewaard. Er moet dan ook vanuit de religies een impuls komen, om het huwelijk verder in de maatschappij te herwaarderen als de juiste context voor seksualiteitsbeleving. Daarvoor moet men zich niet zozeer beroepen op een goddelijke openbaring, maar wel op de natuurwet. Het is namelijk zo dat het belang van het huwelijk kan afgeleid worden uit de aard van ons mens-zijn zelf. Het kan rationeel uitgelegd worden als belangrijk voor iedereen, onafhankelijk van de geloofsovertuiging.

Meer specifiek is een herwaardering van Humanae Vitae, de encycliek van paus Paulus VI over anticonceptie, zeker aan de orde. Men moet eens stoppen met altijd maar te denken dat Rome, het Vaticaan, niet meer van deze tijd zijn, te conservatief, enzovoort. Men moet kritischer durven zijn tegenover de geest van de tijd, de geest van de wereld, waarin mensen zich gemakkelijk laten meeslepen door nieuwe theorieën, trends en uitvindingen, alsof het steeds over vooruitgang gaat. Daarbij is het essentieel dat op zijn minst de bisschoppen het goede voorbeeld geven. Wanneer zij integendeel hun respect en waardering voor het burgerlijk homohuwelijk uiten en zich boos maken over instructies vanuit Rome die goedgekeurd zijn door de paus, dan is het moeilijk voor gewone leken om nog een sterk signaal te geven naar de bredere maatschappij toe, dat bepaalde normen en waarden nog steeds belangrijk zijn.

Daarom hierbij ook een oproep aan de Belgische bisschoppen. Laat u a.u.b. niet meeslepen door populaire ideeën die hun oorsprong vinden in het streven naar totale seksuele bevrijding via anticonceptie en abortus en die nu ook door het gelijkschakelen van homoseksualiteit met heteroseksualiteit, de band tussen seksualiteit en vruchtbaarheid als bijkomstig voorstellen. Wees een herder van de Rooms-Katholieke Kerk in plaats van een huurling van een links-liberale staatskerk.